น้ำยาอุทัย…คลายร้อน

ปัจจุบันนี้ หากเราพูดถึง “น้ำยาอุทัย” หลายคนคงนึกถึง “น้ำยาสีชมพู” ที่รู้จักกันดีในนาม อุทัยทิพย์ ซึ่งวัยรุ่นนิยมนำมาใช้เป็นเครื่องสำอางค์ทาหน้าหรือปาก ให้ดูมีสีชมพูระเรื่อเป็นธรรมชาติ แต่รู้หรือไม่คะว่าแท้จริงแล้ว “น้ำยาอุทัย” เป็นสิ่งที่คนรุ่นเก่าก่อนมักจะนำมาใช้ผสมน้ำดื่ม เพื่อแก้ดับกระหายคลายร้อน เนื่องจากเป็นยาที่มีส่วนผสมสมุนไพรหลากหลายชนิด และเป็น 1 ใน 10 ขนานยาแผนโบราณของไทยที่โอสถสภาและโอสถศาลาของรัฐบาลผลิตในระยะแรก ๆ

ในสมัยรัชการที่ 1 นั้นเป็นสมัยที่เริ่มมีการจัดตั้งหน่วยงานแพทย์แผนไทยขึ้น โดยมีการจัดตั้งกรมพระโอสถขึ้นเป็นครั้งแรก

และต่อมาได้เปลี่ยนเป็นคลังยาของราชการและที่ทำการของแพทย์ โดยเปิดเป็นร้านขายยาขึ้นชื่อว่า “โอสถศาลา” จนต่อมาปี พ.ศ. 2445 รัฐบาลได้ขยายโอสถสภาใหม่อีกแห่ง เรียกว่า “โอสถศาลาของรัฐบาล” โดยให้เภสัชกรชาวเยอรมันดำเนินการผลิตและจำหน่ายยาให้แก่หน่วยงานราชการ จนในปี พ.ศ. 2445 เดียวกันนี้เอง ได้มีการจัดตั้ง “โอสถสภา” ขึ้นเพื่อผลิตยาสำหรับประชาชนทั่วไป หลังจากนั้นโอสถสภาและโอสถศาลาของรัฐบาลก็ได้ร่วมกันผลิตยาฝรั่งขึ้น แต่ระยะแรกยังไม่เป็นที่นิยมของประชาชน

จึงได้ผลิตยาไทยขึ้น 10 ขนาด และหนึ่งในนั้นก็คือ “ยาอุทัย” สูตรของยาอุทัยนี้ได้ปรากฏอยู่ในตำราแพทย์หลายเล่ม และยังมีปรากฏอยู่ที่เสาระเบียงของวัดโพธิ์ด้วย โดยได้กล่าวถึงยาชนิดหนึ่งชื่อ “ทิพย์สำราญ” ซึ่งมีสรรพคุณคล้ายกับกับยาอุทัย นอกจากนี้ยังพบยาอีกขนาดหนึ่งชื่อ “ยาจักรทิพย์” ซึ่งมีสรรพคุณแก้ร้อนใน กระหายน้ำ ซึ่งทั้งยาทิพย์สำราญและยาจักรทิพย์ต่างก็มีสูตรยาคล้ายกับยาอุทัยในปัจจุบันมาก

สรรพคุณของน้ำยาอุทัยทิพย์ ที่ได้จากสมุนไพรและเกสรดอกไม้ทั้งห้าชนิด

น้ำยาอุทัย คือสารสกัดจากธรรมชาติที่เมื่อนำมาหยดน้ำดื่มแล้ว แสนสดชื่นเย็นรื่นในอกนะคะ วันนี้ลองมาดูสรรพคุณของเกสรดอกไม้ที่ผสมอยู่ในน้ำยาอุทัยทิพย์กันบ้างดีกว่าว่ามีสรรพคุณอะไรกันบ้าง

– ฝาง สีแดง ๆ น้ำยาอุทัยฯ มาจากเนื้อไม้ฝาก ช่วยบำรุงหัวใจ และบำรุงเลือด

– ดอกพิกุล ช่วยแก้ไข บำรุงหัวใจ แก้เจ็บคอและปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ

– ดอกมะลิ ให้รสเย็น ช่วยบำรุงหัวใจและเป็นยาชูกำลังชั้นดี

– หญ้าฝรั่น ช่วยบำรุงโลหิต บำรุงกำลังและแก้ไขได้

– ดอกสารภี เป็นยาหอมบำรุงหัวใจ ชูกำลัง แก้โลหิตพิการ ช่วยให้เจริญอาหาร

– ดอกบุนนาค บำรุงธาตุ ขับลม บำรุงเลือด หัวใจ แก้ไข้ แก้ลมหาวเรอ แก้ตามัว

– ดอกคำฝอย บำรุงหัวใจและระบบประสาท ป้องกันการอุดตันของไขมันในเส้นเลือด

– ดอกเก๊กฮวย แก้ร้อนใน บำรุงหัวใจ

– เกสรบัวหลวง ช่วยให้สดชื่นขึ้น แก้หน้ามืด

– อบเชย บำรุงธาตุ ขับลม แก้อ่อนเพลีย

– กฤษณา ช่วยรักษาอาการท้องเสีย อาเจียน บำรุงเลือด

– จันทน์แดง ช่วยบำรุงเลือด

– โกฐหัวบัว โกฐเขมา โกฐสอ โกฐเชียง เหล่านี้ช่วยขับลม บำรุงเลือด บำรุงหัวใจ แก้ไข้และอาการไอ

นอกจากนี้แล้วน้ำยาอุทัยทิพย์หรือน้ำยาอุทัยหมอมีต่างก็ประกอบไปด้วยเกสรดอกไม้ที่มีประโยชน์ทั้งห้าชนิดด้วยได้แก่ ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี และเกสรบัวหลวง นอกเหนือจากสมุนไพรข้างต้น ว่าแล้วหน้าร้อนที่ร้อนจนอกแทบแตกแบบนี้ หาน้ำยาอุทัยมาเหยาะดื่มแก้ร้อนใจชื่นใจกันดีกว่า