สารส้ม กับสรรพคุณทางยาตำรับโบราณ

สารส้มจัดเป็นตัวยาสมุนไพรตัวหนึ่งในกลุ่มพวกธาตุวัตถุ มีลักษณะคล้ายกับน้ำตาลกรวด ถ้ามาวางคู่กันมองเผิน ๆ ถ้าคนไม่ชำนาญก็ดูไม่ออก ลักษณะที่แตกต่าง คือ สารส้มเป็นก้อนผลึกสีขาวขุ่น ไม่มีกลิ่น มีรสฝาดมาก มีหลายชนิด ที่ใช้ทางยามี 2 ชนิด คือ

1. สารส้มชนิดโพแตช อลัม (Potash Alum) ในทางเคมีเป็นเกลือโพแทสเซียมซัลเฟตที่มีน้ำ (hydrated potossuium aluminium sulphate) มีสูตรเคมีเป็น K2SO4.AI (SO4)324H2O

และ 2. สารส้มชนิดแอมโมเนียม อลัม (Ammonium Alum) ในทางเคมีเป็นเกลือแอมโมเนียม อะลูมิเนียมซัลเฟตที่มีน้ำ (hydrated ammonium aluminium sulphate) มีสูตรเคมีเป็น (NH4)2SO4 . AI (SO4) 324H2O

ในสมัยก่อนคนไทยใช้สารส้มในชีวิตประจำวันมาก โดยเอามาทารักแร้ดับกลิ่นตัว ใช้ทาส้นเท้าแตก โดยเฉพาะในแถบชาวชนบทที่ต้องตักน้ำจากบ่อหรือคลอง หรือสูบน้ำบาดาลขึ้นมาใช้ น้ำจะขุ่นไม่สะอาด จะเอาสารส้มไปแกว่งน้ำ แล้วทิ้งไว้ให้ตกตะกอนนอนก้นจนได้น้ำใสสะอาดสำหรับดื่มและใช้อาบได้

ตำราสรรพคุณยาโบราณว่า สารส้มมีรสฝาดเปรี้ยว มีสรรพคุณสมานทั้งภายนอกภายใน แก้ระดูขาว แก้หนองใน และหนองเรื้อรัง เป็นยาขับปัสสาวะ ขับนิ่ว แก้ปอดอักเสบ เป็นยาขับฟอกล้างโลหิตระดู แก้รำมะนาดเหงือกเป็นแผลบวม ทำให้ฟันมั่นคง แก้แผลในปากคอ สมานแผลห้ามเลือดในแผลเล็กน้อย

สารส้มจัดเป็นยาสำคัญในตู้ยาประจำบ้าน ชาวบ้านจะนำมาใช้ห้ามเลือดในกรณีที่เป็นแผลตื้นไม่ลึกมาก หรือบดเป็นผงละเอียดใช้โรยแผล ใช้เป็นยากัดฝ้าแผล ในสมัยก่อนเขาจะให้พวกที่ถอนฟันอม โดยใช้สารส้ม 1 ส่วน ละลายกับน้ำเย็น 9 ส่วน หรือละลายกับน้ำร้อนต้มเดือด 3 ส่วน ใช้อมห้ามเลือด หรือใช้อมเป็นประจำเพื่อป้องกันฟันโยกคลอน และแก้บาดแผลในปากได้

หมอยาไทยในชนบทใช้ผสมกับน้ำใช้หยอดล้างตา สมานแผลในตา หรือรักษาโรคตาแดง ซึ่งในสมัยนี้ก็ไม่ได้ใช้กันแล้ว บ้างก็ใช้ล้างหู แก้แผลในหู รักษาหูน้ำหนวก นอกจากนี้ยังใช้ฉีดรักษาโรคหนองในในผู้ชาย หรือในกรณีของผู้หญิงก็มักนำสารส้มละลายกับน้ำใช้ล้างช่องคลอดเพื่อรักษาอาการคันและตกขาวได้ ในปัจจุบันก็ยังพบว่ามีการใช้ล้างทำความสะอาดและรักษาพวกตกขาวอยู่บ้าง แต่จะใช้แบบบาง ๆ เพราะถ้ามีตัวยาสารส้มมากไป จะทำให้ช่องคลอดแห้งเกินไป

การนำไปเข้าตำรับยาไทยส่วนมากจะต้องนำไปสะตุก่อน ตำรับยาไทยสมัยก่อนที่เขาบันทึกตัวยาไว้ว่าต้องใส่สารส้มนั้นหมายถึงสารส้มสะตุ แต่มักจะเขียนไว้แค่ว่าสารส้ม จึงทำให้ผู้อ่านรุ่นหลัง ๆ ไม่แน่ใจว่าใช้สารส้มได้เลย หรือสารส้มสะตุ

การสะตุสารส้มจะช่วยให้ตัวยาสะอาดขึ้น นำไปใช้ได้ปลอดภัย สารส้มที่สะตุแล้วนำไปใช้ปรุงเป็นยารับประทาน มีสรรพคุณเป็นยาขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะพิการ แก้โรคหนองใน ใช้ปรุงกับยาตัวอื่นขับฟอกระดูสตรี

ใช้สารส้มผงบดละเอียดผสมกับเกลือทำยาสีฟัน นำไปเข้ากับยาสมุนไพรตัวอื่น ๆ หรือใช้เพียงแค่ 2 ชนิดนี้ก็ได้ ใช้แปรงฟันทุกวันทำให้ไม่ปวดฟัน รากฟันคงทนไม่โยกไม่คลอน

วิธีการสะตุสารส้ม จะนำเอาสารส้มมาบดให้ละเอียด นำมาใส่หม้อดิน เอาตั้งไฟจนสารส้มละลายฟูขาวดีแล้วยกลงจากเตา จึงนำมาใช้เป็นยาได้

ในยุคที่โรลออนครองตลาดดับกลิ่น อย่านึกว่าสารส้มจะสูญพันธุ์ มีการพัฒนาสารส้มในรูปลักษณะคล้ายโรลออนจำหน่าย ใช้ทารักแร้ และส้นเท้าแตกได้ผลดีเชียว แต่คนส่วนใหญ่ไม่ใช้สารส้มทารักแร้ เพราะใช้ไปแล้วจะทำให้รักแร้ดำ ใต้วงแขนไม่สวยไม่น่ามอง

ประโยชน์ของสารส้ม
1. ทำให้น้ำใส
น้ำที่ขุ่นๆ อย่างน้ำในแม่น้ำลำคลอง หรือน้ำในบ่อน้ำ เมื่อเราตักขึ้นมาใส่ในภาชนะ เช่นในโอ่งน้ำ ในถัง ในกะละมัง น้ำก็ยังมีลักษณะขุ่นไม่ใสไม่น่านำมาใช้ประโยชน์ แต่มีวิธีง่ายๆ เพียงคุณแกว่งสายส้มลงไปในน้ำสักพัก น้ำจะตกตะกอนและสีของน้ำจะใสขึ้น แต่น้ำที่แกว่งสารส้มไม่ควรนำมาดื่มหรือประกอบอาหารกันนะคะ แต่สามารถนำมาอาบหรือใช้ซักเสื้อผ้าได้ แต่ถ้าใครจะนำมาดื่มหรือนำไปประกอบอาหาร ควรนำน้ำที่ได้ไปต้มฆ่าเชื้อเสียก่อน หรือนำไปผ่านเครื่องกรองน้ำก็จะสามารถนำมาดื่มหรือประกอบอาหารได้เช่นกัน

2. ระงับกลิ่นกาย
วิธีคือหลังอาบน้ำทุกครั้งเช็ดตัวให้แห้ง แล้วนำสารส้มจุ่มลงไปน้ำแล้วนำมาทูเพียงเบาๆ บริเวณรักแร้จะสามารถช่วยระงับกลิ่นกายอย่างได้ผลตลอดทั้งวัน แต่ก่อนที่จะนำมาทูบริเวณรักแร้ควรทำให้สารส้มมีลักษณะที่เรียบลื่นกันซะก่อน ไม่เช่นนั้นสารส้มเมื่อมาสัมผัสบริเวณรักแร้ที่ผิวค่อนข้างอ่อน อาจจะทำให้คุณรู้สึกระคายเคืองที่ผิวได้

3. ช่วยปกป้องผิวและแก้ปัญหาส้นเท้าแตก
วิธีก็คือหลังอาบน้ำเช็ดบริเวณส้นเท้าให้แห้งแล้วนำสารส้มไปจุ่มน้ำ จากนั้นนำมาทูเบาๆ ที่บริเวณส้นเท้า สารส้มจะสามารถช่วยแก้ปัญหาและป้องกันส้นเท้าแตกอย่างได้ผล แต่ถ้าใครไม่ได้ใช้ตอนหลังอาบน้ำแต่ใช้ในเวลาอื่นควรล้างเท้าให้สะอาดและเช็ดให้แห้งก่อนทุกครั้ง แล้วจึงนำสารส้มที่จุ่มน้ำแล้วมาทาที่บริเวณส้นเท้าก็ได้เช่นกัน

4. แก้อาการคันจากโดนแมลงกัดหรือตุ่มยุ่งกัด
วิธีก็คือใช้น้ำสะอาดล้างบริเวณที่ถูกยุงหรือแมลงกัดให้สะอาดเช็ดให้แห้ง จากนั้นนำสารส้มไปจุ่มน้ำแล้วนำมาทางบริเวณที่ถูกยุงหรือแมลงกัด สารส้มจะช่วยบรรเทาอาการคันอย่างได้ผล

สารส้มมีประโยชน์หลายอย่างแบบนี้แล้ว อย่าลืมซื้อติดบ้านเอาไว้ใช้ประโยชน์กันบ้างนะคะ เพราะนอกจากจะมีประโยชน์แล้วสารส้มยังหาซื้อง่ายและมีราคาไม่แพงกันอีกด้วย