ฝาง อีกหนึ่งสมุนไพรดับกระหาย คลายร้อน ที่นำมาทำ “น้ำยาอุทัย”

ฝาง เป็นพืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณเยี่ยมอีกชนิดหนึ่ง นำไปผสมผสานกับตัวยาสมุนไพรต่างๆได้มากมาย เอกลักษณ์ของฝางเสนคือ แก่นเนื้อไม้จะเป็นสีแดง (ฝางเสนมีแก่นสีแดงเข้ม ส่วนฝางส้มมีแก่นสีเหลือง) ซึ่งสมัยโบราณนิยมนำมาใช้ในการย้อมผ้า แต่งสีขนม และผสมน้ำดื่ม ช่วยให้กระปรี้กระเปร่า คลายร้อน ที่รู้จักกันดีในชื่อ “น้ำยาอุทัย” นั่นเอง

ฝาง มีชื่อวิทยาศาสตร์ คือ Caesalpinia sappan Linn ชื่อภาษาอังกฤษว่า Sappan Tree มีชื่อเรียกแตกต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ เช่น ฝางเสน(กลาง), ฝางส้ม(กาญจนบุรี), ง้าย(กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี), หนามโค้ง(แพร่) และโซปั้ก(จีน) พบได้ทั่วไปในป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าเขาหินปูนแห้งแล้ง และตามชายป่าดงดิบทั่วประเทศไทย ส่วนในต่างประเทศ พบได้ที่อเมริกาใต้ ปลูกกันอย่างกว้างขวางตลอดเขตร้อน อินเดีย ศรีลังกา พม่า กัมพูชา ลาว เวียดนาม และจีนตอนใต้

ลักษณะของฝาง เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูงประมาณ 5-10 เมตร มีหนามตามลำต้นและกิ่งก้าน ใบเรียงกันคล้ายใบหางนกยูงไทย ดอกออกเป็นช่ออยู่ตรงส่วนยอดของต้น มีสีเหลือง กลางดอกเป็นสีแดง ออกดอกระหว่างเดือนมิถุนายน-กันยายน ผลเป็นฝักรูปสี่เหลี่ยมแบน แข็ง สีน้ำตาลเข้ม ให้ผลแก่ระหว่างเดือนสิงหาคม-กุมภาพันธ์

ตามตำรับยาแผนโบราณ ฝางจัดเป็นยาเย็น แก่นฝางมีสรรพคุณบำรุงโลหิต ขับประจำเดือน แก้ปอดพิการ ขับเสมหะ แก้ร้อนใน ช่วยลดความร้อนในร่างกาย กระหายน้ำ แก้ไอ ขับระดู เป็นยาบำรุงโลหิตสตรี แก้ธาตุพิการ แก้เลือดกำเดา แก้โลหิตออกทางทวารหนัก และแก้อาการเลือดออกภายในอวัยวะต่างๆ เช่น เลือดออกในกระเพาะอาหารหรือในลำไส้ หรือคนที่ขาดวิตามินเค มักเลือดไหลหยุดช้า คนที่เส้นเลือดฝอยเปราะแตกง่าย และคนที่มีเลือดกำเดาออกบ่อย ดื่มน้ำฝางจะค่อยๆ ช่วยให้เลือดหยุดไหลได้ และยังใช้แก่นฝางฝนกับน้ำเป็นยาทาภายนอกในโรคผิวหนังบางชนิด เพื่อฆ่าเชื้อโรค ขับหนอง

ส่วนเปลือก ลำต้น และเนื้อไม้ ใช้รักษาวัณโรค ท้องเสีย และอาการอักเสบในลำไส้ เป็นยาฝาดสมานและรักษาแผล

สาร Brazilin ที่สกัดได้จากแก่นฝางมีฤทธิ์ระงับการอักเสบได้ดี จึงทำให้มีผลระงับอาการหอบหืดได้ด้วย รวมทั้งสารนี้ยังสามารถยับยั้งไม่ให้ร่างกายสร้างสาร Histamine จึงน่าจะช่วยป้องกันโรคหืดได้

นอกจากนี้ ยังพบสารอีกชนิดหนึ่งในแก่นฝางที่ระงับเชื้อโรคได้ คือสาร Sappanin และในเปลือกฝางมีสาร Tannin อยู่มาก สามารถแก้ท้องเสีย ท้องร่วง หรือบิดอย่างอ่อน ทำให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ แก้ไข้ รักษาโรคทั่วไป และฆ่าเชื้อโรคบางชนิดได้

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของฝาง นอกจากต้านเชื้อแบคทีเรียแล้ว ยังสามารถต้านเชื้อรา ไวรัส ยีสต์ ยับยั้งเนื้องอก กระตุ้นภูมิคุ้มกัน และยั้บยั้งการแพ้ได้ด้วย

และเหตุที่สาร Brazilin มีสรรพคุณบำรุงหัวใจ ในประเทศฮังการี มีรายงานว่า ใช้รักษาโรคหัวใจกบที่ถูกสารพิษเป็นผลสำเร็จ และสารนี้ไม่เป็นอันตราย แม้จะดื่มเข้าไปมาก ก็ไม่เกิดการสะสมตกค้างในร่างกาย